Duurzamere bollenteelt voor betere grondwaterkwaliteit

Als drinkwaterbedrijf zetten we ons in voor de bescherming van de kwaliteit van onze bronnen. Meststoffen en bestrijdingsmiddelen vormen een risico voor de waterkwaliteit. Samen met bollentelers kijken we daarom naar duurzamer gebruik van bestrijdingsmiddelen in onze grondwaterbeschermingsgebieden.

Gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in bollenteelt

De teelt van bloembollen heeft in sommige gebieden nadelige effecten op de ondergrond. Zeker op plekken waar veel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt, zoals bij de lelieteelt. Uitspoeling van stoffen uit deze middelen zorgt namelijk voor verontreiniging van de bodem en grondwater. Vooral op hoge zandgronden is dit een probleem, omdat stoffen hier vanwege de losse zandstructuur eenvoudig de ondergrond in sijpelen.

Verontreinigingen in onze grondwaterbronnen

Ondanks dat de bodem zorgt voor een goede, natuurlijke zuivering, treffen we in sommige van onze grondwaterbronnen restanten van bestrijdingsmiddelen aan. Hoewel we deze bij ons zuiveringsproces uit het water filteren, willen we voorkomen dat we in de toekomst bestrijdingsmiddelen aantreffen in onze bronnen. Een gezonde bodem is namelijk belangrijk voor de natuur. Bovendien kost extra zuivering geld en energie.

Potentiële bedreigingen waterwinning wegnemen

Vitens wil elke potentiële bedreiging van de bollenteelt voor de waterwinning wegnemen. Dat doen we onder andere door gemeenten te bewegen om niet-biologische bollenteelt binnen grondwaterbeschermingsgebieden te verbieden.

Pilot voor duurzamere bollenteelt in Ommen

In samenwerking met de gemeente Ommen, de brancheorganisatie voor bloembollensector (de KAVB) en geselecteerde bollentelers onderzoeken we in een pilot hoe de bollenteelt en drinkwaterwinning wel op een duurzame en veilige manier samen kunnen gaan. Met deze samenwerking zetten we een eerste stap naar een nog betere grondwaterkwaliteit.

In een principeakkoord zijn deze afspraken gemaakt met telers:

• Geen gebruik van schadelijke gewasbeschermingsmiddelen die gemakkelijk het grondwater bereiken
• Gebruikte middelen worden geregistreerd
• Telers nemen ook andere maatregelen om hun teelt verder te verduurzamen

De effecten op de grondwaterkwaliteit monitoren we voortdurend. De resultaten hiervan evalueren we jaarlijks met alle betrokken partijen.

Win-winsituatie voor Vitens en telers

De pilot in Ommen is een win-winsituatie voor zowel Vitens als bollentelers: in het intrekgebied en het grondwaterbeschermingsgebied worden minder uitspoelinggevoelige bestrijdingsmiddelen gebruikt en de bloembollenteelt kan in een groter gebied plaatsvinden. Ook levert de pilot veel nuttige, nieuwe informatie op. Met deze kennis kan de teelt van bloembollen ook op zandgronden in de rest van Oost-Nederland verduurzamen.

Drugsafval: risico voor drinkwaterbronnen

Drugs en drugsafval komen steeds vaker in het milieu terecht. Dit is niet alleen gevaarlijk voor mens en de natuur, maar vormt ook een risico voor onze drinkwaterbronnen. Vitens controleert het grondwater intensief op ongewenste stoffen. We hebben tot nu toe nog geen drugs(afval) in het grondwater aangetroffen. Maar het aantal ontdekte drugsafvaldumpingen neemt toe en drugs komen ook steeds vaker via het riool in het water terecht. Daarom pleit Vitens voor extra maatregelen en handhaving.

Afvalstoffen die overblijven bij de productie van drugs komen door dumpingen of lozingen meestal in de natuur terecht. Dit gaat bijvoorbeeld om oplosmiddelen. Bij een dumping laten criminelen drugsafval achter in bijvoorbeeld vaten. Of ze strooien het uit over landbouwgrond. Bij een lozing komen vloeistoffen direct in de bodem of het riool terecht.

Aantal ontdekte drugslaboratoria neemt toe

Het is lastig om in kaart te brengen hoeveel drugs er in Nederland worden gemaakt en hoeveel daarvan in de natuur belanden. Drugs maken is namelijk illegaal. Wat we wel weten: het aantal ontdekte drugslaboratoria, waar criminelen drugs maken, is toegenomen. Ook zien we dat het aantal ontdekte drugsafvallozingen – direct bij deze labs – is gestegen. Criminelen voeren het drugsafval, bijvoorbeeld via zelf gegraven putten, meteen af.

Drugsafval is gevaarlijk voor natuur en mens

De natuur leidt onder de lozingen en dumpingen van drugsafval. Bij een dumping zijn de afvalstoffen die snel afbreken zeer giftig. Planten en dieren in de omgeving van drugsafval gaan daardoor dood. Ook voor mensen kunnen deze stoffen gevaarlijk zijn. Van de stoffen kun je brandwonden krijgen of ze kunnen je bedwelmen. Je valt dan bijvoorbeeld flauw of je kunt niet meer goed ademen.

Bij een lozing komt het drugsafval niet in het grondwater terecht, maar gaat dit via de zuiveringsinstallatie naar het oppervlaktewater. Drinkwaterbedrijven die van oppervlaktewater drinkwater maken, zuiveren drugsafval altijd grondig uit het water.

Grondwater kan besmet raken met drugsafval

Vitens maakt van grondwater drinkwater. Voor het productieproces willen we zo schoon mogelijk grondwater met zo min mogelijk ongewenste stoffen. We willen daarom absoluut geen drugsafval in het grondwater. We pleiten dan ook voor meer maatregelen en handhaving om de risico’s van drugsafval zoveel mogelijk te verminderen.

Geen drugsafval in grondwater

Wij controleren onze grondwaterbronnen intensief. Daarom nemen we jaarlijks zo’n 13.000 monsters af om onze grondwaterbronnen te controleren. Hierbij testen we het water op een zeer breed spectrum aan stoffen. Tot op heden hebben we geen drugs-gerelateerde stoffen aangetroffen in het grondwater. Mochten we toch drugsafval in onze bronnen vinden, dan zullen we dit er meteen uit filteren. Wij doen er alles aan om onze bronnen schoon te houden. Onze klanten hoeven zich dan ook geen zorgen te maken dat er drugsafval in het drinkwater zit.

Geothermie en wko's: een risico voor drinkwaterwinning

Bodemenergiesystemen, zoals geothermie en wko’s, zijn een duurzaam alternatief voor gas. Tegelijkertijd kleven er risico’s aan voor de drinkwaterwinning. Vitens gebruikt vooral grondwater als bron voor drinkwater. Dit grondwater kan vervuild raken door bodemenergiesystemen. Om te zorgen dat de drinkwaterwinning en de energietransitie succesvol naast elkaar kunnen bestaan, zijn duidelijke regels nodig.

Nederland gaat de komende jaren van het gas af. Dit is nodig om de nationale en internationale klimaatdoelstellingen te halen. Bodemenergiesystemen, zoals geothermie en warmte- en koudeopslag (wko’s), worden gezien als een duurzaam alternatief voor aardgas. Bij de opwekking van deze vorm van energie komt namelijk amper CO₂ vrij.

Aardwarmte als geschikte warmtebron

Geothermie haalt energie in de vorm van aardwarmte uit de diepe ondergrond. Daar is het grondwater erg warm. Dit warme water kan een geschikte energiebron zijn om bijvoorbeeld huizen te verwarmen.

We spreken van geothermie bij het gebruik van warmte uit grondwater. Het gaat hierbij om grondwater dat zich bevindt tussen de 500 meter en 6 kilometer onder het aardoppervlak. Het is hiervoor nodig om heel diep in de grond te boren. Hierbij moet je twee keer door verschillende aardlagen boren die het grondwater beschermen. Want via één put komt het warme water omhoog, via een tweede gaat het afgekoelde water weer diep de ondergrond in.

Wko-systemen minder diep dan geothermie

Een ander alternatief voor gas is een wko-systeem. Wko is de afkorting van warmte- en koudeopslag. Ook bij een wko pomp je water uit de grond omhoog, maar minder diep dan bij geothermie. Wko gebeurt tussen de twintig en driehonderd meter diepte.

Bij een wko kun je zowel koud als warm water opslaan. In de winter kun je het warme water gebruiken om bijvoorbeeld een flatgebouw mee te verwarmen. Als iedereen een warm huis heeft, gaat het afgekoelde water weer de grond in. In de zomer gebruiken deze huishoudens dit water weer om te koelen.

Er kleven risico’s aan het gebruik van aardwarmte

Aan geothermie en wko’s kleven risico’s: het grondwater kan erdoor vervuild raken. Deze bodemenergiesystemen vormen dus een gevaar voor de drinkwaterwinning, omdat Vitens van grondwater drinkwater maakt.

Bij het gebruik van bodemenergie wordt door kleilagen heen geboord. Sommige van deze kleilagen werken van nature als een soort schild boven de ondergrondse grondwaterbronnen en zorgen zo dat vervuilende stoffen niet in het water terecht kunnen komen. Als hier een gat in wordt gemaakt door een boring, is er een kans dat die vervuilende stoffen het water wel kunnen bereiken.

Daarnaast kunnen oude geothermieputten gaan lekken. Ook dat zorgt ervoor dat ongewenste stoffen het grondwater kunnen vervuilen. Daarnaast zijn geothermieputten soms onvoldoende afgesloten. Dat zorgt voor een groter risico op vervuiling van het grondwater.

Risico’s van geothermie zijn onwenselijk voor de drinkwaterwinning

Onze grondwaterbronnen willen we zo schoon mogelijk houden. We hoeven het water dan minder te zuiveren om drinkwater te maken. Maar door geothermie neemt het risico op vervuiling juist toe. Deze vervuiling kan zich in de grond ook verplaatsen richting een grondwaterbeschermingsgebied. Dit zijn gebieden die om een waterwingebied heen liggen. Ze moeten het grondwater beschermen. In zo’n gebied geldt al een verbod op het toepassen van geothermie en wko’s.

Drukte in de ondergrond neemt toe

Door klimaatverandering, economische groei en de toename van de bevolking zijn er meer drinkwaterbronnen nodig. De drinkwatervraag kan tot 2040 met gemiddeld 30 procent stijgen. Om ervoor te zorgen dat er ook dan nog genoeg schone bronnen voor het maken van drinkwater bestaan, zoekt Vitens naar aanvullende strategische voorraden (asv’s). Dit zijn plekken in Nederland die de provincie aanwijst als toekomstige drinkwaterbron.

Door de energietransitie is het steeds lastiger om geschikte locaties te vinden. Want op een plek waar geothermie of wko plaatsvindt, kan geen drinkwaterbron bestaan. De kans op vervuiling is dan te groot. Wanneer grondwater eenmaal vervuild raakt, kan het voor altijd onbruikbaar worden voor de drinkwaterproductie.

Maatregelen zijn nodig om bronnen te beschermen

Vitens pleit voor meer maatregelen om de drinkwaterbronnen te beschermen tegen de risico's van geothermie en wko. Het is belangrijk dat boringen in een waterwingebied of grondwaterbeschermingsgebied verboden blijven. En dat het Rijk deze functiescheiding bewaakt. Ook is een goed overzicht van de wko’s in Nederland nodig, zoals met een centrale registratie kan. Dat overzicht is er momenteel niet. Hierdoor is het nog lastiger om de risico’s en langetermijneffecten van aardwarmte te bepalen.

Door de snelle ontwikkeling van de energietransitie is het essentieel dat de geothermie- en wko-branche verder professionaliseren. Zo kan de kwaliteit van de putten en boringen toenemen. Ook is er meer toezicht nodig om te controleren of de regels worden nageleefd. Met goed beleid, gericht op veiligheid en transparantie, kan zowel de energietransitie als de drinkwaterlevering succesvol zijn.

Zo voorkomen en beperken we graafschade

Graafschade is zeer onwenselijk voor de drinkwatervoorziening. Het zorgt voor verstoringen, risico’s, oponthoud en hoge reparatiekosten. Samen met andere netbeheerders, provincies en gemeenten proberen we de graafschade daarom zoveel mogelijk te beperken.

Schade als gevolg van graafwerkzaamheden

In de Nederlandse bodem liggen heel veel leidingen, onder andere voor gas, elektra, water en datacommunicatie. Vitens heeft bijna 50.000 kilometer ondergrondse waterleidingen in beheer. De drukte in de ondergrond zorgt voor een toenemende hoeveelheid graafwerkzaamheden, bijvoorbeeld voor het vervangen of aanleggen van nieuwe leidingen.

Deze werkzaamheden veroorzaken soms graafschade. Hierdoor kunnen gebieden tijdelijk zonder water, stroom of datacommunicatie komen te zitten. Vitens repareert jaarlijks zo’n 1600 schades aan het leidingnet als gevolg van graafschade.

Uitwisselen van informatie over leidingnetten

Met al die miljoenen kilometers aan kabels, leidingen en buizen is het belangrijk dat alle betrokkenen, zoals provincies, gemeentes en netbeheerders, tijdig op de hoogte zijn van werkzaamheden in de ondergrond. Het liefst al in de plan- en ontwerpfase van een project. Zo kunnen we rekening houden met elkaars werk en planning.

Hulpmiddelen voor het voorkomen van graafschade

Om werkzaamheden af te stemmen en zo graafschade te voorkomen, bestaat een aantal hulpmiddelen:

• De WIBON, Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse en Bovengrondse Netten, verplicht de grondroerder, de partij die werkzaamheden moet verrichten in de grond, om kabel- en leidinginformatie in zijn graafgebied op te vragen. Als netbeheerder is Vitens op haar beurt verplicht om digitale informatie over het leidingnet te verstrekken. Jaarlijks versturen we meer dan 200.000 graafmeldingen.
• Het Kabel- en Leiding Overleg: Binnen het Kabel- en Leiding Overleg werken we samen met grondroerders, ondergrondbeheerders en andere netbeheerders om graafschades te voorkomen. Gezamenlijk maken we de informatie, zoals de precieze ligging en de diepte van kabel- en leidingnetten zo betrouwbaar mogelijk.
• CROW-richtlijnen: Richtlijnen voor het uitvoeren van graafwerkzaamheden en voorkomen van graafschade zijn vastgelegd in de CROW-richtlijnen. Publicatie 308 richt zich specifiek op kabels en leidingen rond wateren en waterkeringen. Door deze op te volgen lopen werkzaamheden niet onnodig uit en worden onvoorziene uitgaven voorkomen. Voor omwonenden en onze klanten betekent het dat straten minder lang opengebroken zijn.

Zo herken en vervang je loden waterleidingen

Loden waterleidingen vormen een risico voor zwangere vrouwen, (ongeboren) baby’s en jonge kinderen. Daarom is het belangrijk om loden leidingen te vervangen. Vitens is verantwoordelijk voor het leidingnet tot aan de voordeur. In huis is de pandeigenaar verantwoordelijk. Vitens helpt om loden leidingen te herkennen en te laten vervangen.

Dit zijn de risico’s van loden waterleidingen

In huizen die zijn gebouwd voor 1960 liggen soms loden waterleidingen. Via deze leidingen kunnen looddeeltjes in het drinkwater belanden. Te veel lood kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Met name (ongeboren) baby's en kinderen tot en met 6 jaar zijn gevoelig voor lood. Het binnenkrijgen van lood kan bijvoorbeeld leiden tot een iets lagere intelligentie. Daarom is het belangrijk om loden leidingen te vervangen.

Vitens is verantwoordelijk tot aan de watermeter

Dagelijks controleren we het leidingwater op de aanwezigheid van lood. Volgens het Drinkwaterbesluit moet het water in onze leidingen voldoen aan de norm van maximaal 10 microgram per liter. Vitens is verantwoordelijkheid voor het water in de hoofd- en aansluitleidingen vóór de watermeter. Momenteel brengen we de laatste restanten lood uit het eigen leidingnetwerk in kaart. Die vervangen we vervolgens zo snel mogelijk.

De pandeigenaar is verantwoordelijk voor de waterleiding in huis

Pandeigenaren zijn verantwoordelijk voor de leidingen in huis achter de watermeter. Wanneer je een loden waterleiding aantreft, kun je die het beste laten vervangen door een erkend installateur. In een huurhuis is het de taak van de verhuurder om de loden leidingen te (laten) vervangen.

Zo vind en herken je een loden waterleiding

Waterleidingen zitten vaak onder de vloer of in de muur. Bij de watermeter is de kans het grootst dat je de waterleiding aantreft. Is de leiding hier van lood? Dan is het zeer aannemelijk dat er verderop in de woning ook nog loden leidingen liggen.

Een loden leiding is te herkennen aan de donkerblauw-grijze kleur van de leiding én aan het doffe geluid als je er met een lepel tegenaan tikt. Een koperen leiding is juist rood of groenachtig en PVC is een type kunststof.

Dit moet je doen als je loden leidingen aantreft

Wanneer je een loden waterleiding aantreft, moet je deze zo snel mogelijk laten vervangen. Tot die tijd adviseren we:

• Aanstaande moeders en kinderen tot en met 6 jaar binnenshuis alleen flessenwater of kraanwater van een huis zonder loden leidingen te drinken.
• Andere mensen in huis kunnen de kraan elke ochtend twee minuten half open zetten voordat het water gedronken wordt. Door dit water te gebruiken voor andere doeleinden, zoals planten of het toilet, voorkom je verspilling.

Nieuwe leidingen en kranen kunnen ook metaal afgeven aan drinkwater

Hoewel nieuwbouwwoningen niet met loden leidingen worden uitgerust, kunnen nieuwe waterleidingen en kranen wel metaal afgeven aan het drinkwater. Daarom adviseren we mensen die een nieuwbouwwoning betrekken of nieuwe waterleiding in huis installeren om de eerste drie maanden de kraan twee minuten door te spoelen als deze acht uur of langer niet is gebruikt. Bij alleen een nieuwe kraan luidt ons advies om deze tien seconden open te zetten voordat je het water drinkt.

Duurzaam gebruik van mest en bestrijdingsmiddelen

Mest en bestrijdingsmiddelen kunnen schadelijk zijn voor onze grondwaterbronnen. Deze negatieve invloed willen zoveel mogelijk beperken. Vitens pleit daarom voor duurzaam bodembeheer en het gebruik van biologisch afbreekbare middelen. Zo voorkomen we dat schadelijke stoffen in het (grond)water belanden.

Gebruik van mest en bestrijdingsmiddelen

Land- en tuinbouwbedrijven werken dagelijks met mest en bestrijdingsmiddelen om hun gewassen te laten groeien en te beschermen tegen ongedierte en onkruid. Ook particulieren en gemeenten gebruiken deze middelen bij het onderhoud van tuinen en plantsoenen.

Schadelijke stoffen belanden in de ondergrond

Een deel van dit gebruik vindt plaats in onze grondwaterbeschermingsgebieden. Dat brengt risico’s mee voor de kwaliteit van de bodem en het grondwater. Mest en bestrijdingsmiddelen bevatten namelijk stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de bodem en het grondwater, zoals nitraten en chemische stoffen.

Uitspoeling naar grondwater duurt soms tientallen jaren

Deze stoffen komen na gebruik via af- en uitspoeling terecht in oppervlaktewater of de ondergrond. Vervolgens sijpelen de verontreinigingen door naar onze grondwaterbronnen. Doordat dit een heel langzaam traject is, vinden we nu nog sporen van middelen die al tientallen jaren verboden zijn. Tegelijkertijd bestaat de kans dat niet-afbreekbare stoffen die nu gebruikt worden nog lange tijd in de bodem blijven zitten.

Restanten van bestrijdingsmiddelen bij onze winputten

Vitens maakt zich zorgen over de vervuiling van de ondergrond door mest en gewasbeschermingsmiddelen. In 2016 concludeerde het RIVM dat bij een kwart van de 200 onderzochte waterwinputten van Vitens restanten van bestrijdingsmiddelen in het nabije grondwater waren aangetroffen.

Maatregelen tegen verontreiniging kosten ons jaarlijks miljoenen

Door verontreinigingen hebben we al winputten moeten verplaatsen en waterzuiveringen moeten uitbreiden. Ook moeten we op sommige plekken dieper grondwater winnen. Jaarlijks kosten maatregelen tegen verontreinigingen ons 15 miljoen euro. En dat terwijl we een kostendekkend tarief hebben. Klanten betalen dus mee aan deze extra kosten.

Zo bestrijden we gezamenlijk verontreiniging

Om de bodem en onze bronnen te beschermen en de drinkwaterprijs te laag te houden, wil Vitens de invloed van mest en bestrijdingsmiddelen tegengaan. Dit doen we op verschillende manieren:

• We roepen gebruikers op alleen biologisch afbreekbare bestrijdingsmiddelen te gebruiken.
• We willen dat gemeenten en provincies het gebruik van middelen monitoren en handhaven op gebruik van verboden producten.
• Samen met Vewin (Vereniging van drinkwaterbedrijven) roepen we op tot een verbod van chemische bestrijdingsmiddelen buiten de landbouw.
• Met de Open Bodem Index geven we agrariërs beter inzicht in hun bodemgebruik en advies hoe ze deze duurzamer kunnen beheren, bijvoorbeeld met precisietechnieken.
• We zijn betrokken bij de projecten Boeren voor drinkwater en Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Overijssel met als doel om de uitspoeling van nitraat en resten van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen.
• Met een pilot in Ommen kijken we samen met bollentelers en de KAVB hoe we de bollenteelt in onze grondwaterbeschermingsgebieden kunnen verduurzamen.
• We geven consumenten onder andere tips over hoe ze het beste onkruid kunnen bestrijden.

Microplastics en nanodeeltjes in drinkwater(bronnen)

In oppervlaktewater worden steeds vaker microplastics en nanodeeltjes aangetroffen. Microplastics zijn goed te zuiveren, maar horen natuurlijk niet thuis in het milieu. Over de aanwezigheid van nanodeeltjes is nog veel onbekend. Vitens zet zich in tegen verdere verspreiding van microplastics en nanodeeltjes. Jij kunt helpen door voor producten te kiezen waarin ze niet zitten.

Microplastics en nanodeeltjes: heel kleine deeltjes uit producten

Microplastics zijn hele kleine deeltjes plastic, met een grootte tussen de 0,05 en 5 millimeter. Deze deeltjes zijn afkomstig van bijvoorbeeld slijtage van plastic tasjes en flesjes, maar ook direct uit producten, zoals scrubbolletjes in cosmetica.

Nog kleinere deeltjes heten nanodeeltjes. Deze hebben vaak een afmeting tussen de 1 en 100 nanometer en zijn dan ook niet met het blote oog te zien. Nanodeeltjes zitten in onder andere antibacteriële coatings van kleding, autobanden, cosmetica en zonnebrandcrème.

Via de lucht of afvalwaterzuivering naar oppervlaktewater

Zowel microplastics als nanodeeltjes komen voor in oppervlaktewater. De deeltjes komen daar grotendeels terecht via de afvalwaterzuivering nadat ze vanuit de gootsteen, het doucheputje of wasmachine in het riool zijn beland. Ook via de lucht of regenwater kunnen deeltjes in oppervlaktewater belanden.

Microplastics in grond- en oppervlaktewater

Vitens maakt drinkwater van grondwater. Vooralsnog hebben we nog geen microplastics aangetroffen in onze grondwaterbronnen. Onze bronnen worden namelijk beschermd door zand- en kleilagen die de plastics tegenhouden. In oppervlaktewaterbronnen komen microplastics wel voor. Doordat microplastics goed uit het water te filteren zijn, zitten ze niet in drinkwater.

Europees onderzoek naar voorkomen en verwijderen nanodeeltjes

Over de aanwezigheid van nanodeeltjes en hun verspreiding is een stuk minder bekend. De huidige waterzuiveringstechnieken zijn in ieder geval niet ontworpen voor de verwijdering van nanodeeltjes.

Vitens doet daarom mee met een groot Europees onderzoek naar nanodeeltjes. We willen deze deeltjes kunnen meten in ons grondwater en als het nodig is kunnen wegzuiveren, mogelijk met nieuwe technieken.

Alternatieven voor nanodeeltjes en microplastics

We moedigen daarom iedereen aan om te kiezen voor duurzame alternatieven in cosmetica- en voedingsproducten. Zo bestaan voor scrubs bijvoorbeeld steeds meer natuurlijke varianten. Ook het beperken van het gebruik van plastic verpakkingen en tasjes draagt bij aan het tegengaan van de verspreiding van microplastics en nanodeeltjes. Via de website waarzitwatin kun je checken of een product schadelijke stoffen bevat.

Nieuwe, opkomende stoffen: onbekend en onwenselijk

Net als andere drinkwaterbedrijven komt Vitens steeds vaker nieuwe, opkomende stoffen tegen in drinkwaterbronnen. Dit zijn stoffen waarvan we nog niet weten hoe schadelijk ze zijn. Vanwege die onbekendheid willen we het gebruik en de verspreiding van deze stoffen zoveel mogelijk beperken. Dat doen we samen met anderen.

Opkomende stoffen: nieuw of nooit eerder aangetroffen

Opkomende stoffen zijn stoffen die niet eerder in water zijn aangetroffen of waar nog geen normen voor bestaan. In sommige gevallen gaat het ook om stoffen die al langer in het milieu aanwezig zijn, maar nu pas in beeld komen vanwege betere monitoring.

Zo belanden opkomende stoffen in het milieu en water

Bij opkomende stoffen gaat het meestal om stoffen die door de mens zijn gemaakt. Denk aan (resten van) chemische stoffen uit de industrie, bestrijdingsmiddelen, huishoudelijke producten en geneesmiddelen. Deze stoffen belanden via de rioolwaterzuivering, lucht of afvalwaterzuivering van industrieën in het milieu en oppervlaktewater.

Ook in onze grondwaterbronnen treffen we opkomende stoffen aan

Omdat oppervlaktewater direct in contact staat met de lucht en riool- en afvalwaterzuiveringen, worden daar doorgaans meer verontreinigingen aangetroffen dan in grondwater. Vitens maakt hoofdzakelijk drinkwater van grondwater. Toch treffen we ook in onze grondwaterbronnen opkomende stoffen aan. Bijvoorbeeld na infiltratie van verontreinigd oppervlaktewater in de bodem.

We weten niet altijd welke stof het is en hoe schadelijk die is

Vanwege hun nieuwheid is nog veel onduidelijkheid over de exacte eigenschappen en schadelijkheid van opkomende stoffen. Ook zien we bij onze monitoring niet altijd om welke stof het precies gaat. De diversiteit aan opkomende stoffen is zo groot, dat het onmogelijk is elke stof individueel te analyseren en de herkomst op te sporen.

Bronaanpak: hoe schoner de bron, hoe minder zuivering

Indien nodig gebruiken wij een aanvullende zuivering, zodat ons kraanwater voldoet aan de wettelijke normen. Deze extra zuivering is vanwege de kosten en energie wel erg onwenselijk. Bij voorkeur belanden opkomende stoffen dan ook niet in het milieu en onze drinkwaterbronnen. Wat niet in onze bronnen zit, hoeven we er ook niet uit te halen.

Zo beperken we het gebruik en de verspreiding van opkomende stoffen

Vitens werkt op verschillende manieren aan het beperken van de aanwezigheid van opkomende stoffen in water:

• Samen met agrariërs werken we aan het verminderen van het gebruik van schadelijke middelen, bijvoorbeeld door het inzetten van biologisch afbreekbare bestrijdingsmiddelen of efficiëntere gewasbescherming.
• Met andere drinkwaterbedrijven pleiten we in Nederland en Europa voor strengere beoordeling van lozingsvergunningen van industrieën die afvalwater lozen.
• We roepen consumenten op om onder andere medicijnresten in te leveren en geen chemische onkruidverdelgers te gebruiken

PFAS in ons drinkwater en wat we eraan doen

Op steeds meer plekken in het milieu komen de schadelijke stoffen ‘PFAS’ voor. Ook in ons drinkwater treffen we PFAS aan, maar nog wel in lage hoeveelheden. Ons drinkwater is daarom nog steeds veilig. Om problemen in de toekomst te voorkomen, pleit Vitens samen met de drinkwatersector voor een totaalverbod op PFAS in Europa. Als consument help je door geen producten te kopen waarin deze stoffen zitten.

PFAS zijn stoffen die vanwege bepaalde eigenschappen worden gebruikt in verschillende materialen en producten. PFAS zijn onder andere water-, vet- en vuilafstotend en zitten daarom in producten als smeermiddelen, voedselverpakkingsmaterialen, antiaanbaklagen van pannen en kleding. De afkorting PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen.

PFAS zitten in grond- en oppervlaktewater

Helaas belanden de afgelopen jaren steeds vaker PFAS in het milieu. Omdat de stoffen nauwelijks afbreekbaar zijn, zitten ze in de lucht, bodem, bagger en ook in het water. In grondwater, de bron voor het drinkwater van Vitens, wordt door de beschermende bodemlagen een veel lagere concentratie PFAS aangetroffen dan in oppervlaktewater.

Drinkwater bevat ook PFAS, maar blijft veilig

Doordat PFAS moeilijk te zuiveren zijn, komen de stoffen ook in drinkwater voor. Gezien de minimale hoeveelheid blijft het drinken van kraanwater veilig en verantwoord. Toch vraagt Vitens samen met andere drinkwaterbedrijven al langere tijd om maatregelen rondom PFAS, om de bronnen van het drinkwater te beschermen.

Meer onderzoek en nieuwe normen PFAS

Vitens vindt het goed dat er meer aandacht is voor de effecten van PFAS op het milieu en de volksgezondheid. We volgen het onderzoek van het RIVM zeer nauwlettend zodat er tijdig ingespeeld kan worden op eventuele nieuwe inzichten.

Ook steunen we de oproep van het RIVM om opnieuw te kijken naar bestaande normen voor PFAS in onder andere voedsel, bodem, (drink)water en lucht te kijken. Dit naar aanleiding van nieuwe inzichten van de Europese Voedselveiligheidsautoriteit dat PFAS mogelijk ook bij lagere concentraties schadelijk voor de gezondheid kunnen zijn.

Een algeheel verbod op PFAS en strengere lozingsvergunningen

Daarnaast pleiten we met de drinkwatersector voor een totaalverbod op PFAS in Europa. Dit gaat verder dan alleen een verbod op PFAS voor niet-essentiële toepassingen, waar Nederland zich momenteel voor inzet. Ook willen we strengere vergunningseisen voor industrieën die afvalwater met PFAS lozen.

Consumenten kunnen helpen PFAS te verminderen

Als consument draag je bij aan het beperken van verspreiding van PFAS door geen producten te kopen waarin deze stoffen zitten. Op de website waarzitwatin vind je per product welke stoffen erin verwerkt zijn. Zo zorgen we samen dat ons (drink)water te allen tijde gezond en veilig blijft.

Precario afgeschaft: gemeentelijke belasting op drinkwaterleidingen

De belasting die gemeenten heffen op drinkwaterleidingen heet precario. Per 1 januari 2022 mogen gemeenten deze belasting niet meer heffen. Deze belasting werd in 2021 nog door vijf gemeenten via de drinkwaterrekening van Vitens aan klanten doorberekend. Dit ging om Dronten, Lelystad, Wijk bij Duurstede, Zeewolde en Wageningen. Hierdoor valt de waterrekening voor klanten uit deze gemeenten per 1 januari 2022 lager uit.

De gemeente mag belasting innen voor voorwerpen in de openbare ruimte. Dit gaat om grond van de gemeente. Zo’n voorwerp kan op, onder of boven de grond zijn geplaatst. Denk bijvoorbeeld aan terrassen, kabels, leidingen, vlaggen en bouwmaterialen. Deze belasting heet precario. Zowel particulieren als bedrijven kunnen hier mee te maken hebben.

Klanten betalen de kosten

Sommige gemeenten hieven precario op drinkwaterleidingen die in de straat liggen, bijvoorbeeld onder de stoep. Dat deden de gemeenten Dronten, Lelystad, Wijk bij Duurstede, Zeewolde en Wageningen. De Vitens-klanten in deze gemeenten betaalden tot 2022 door deze precario een hoger drinkwatertarief. Wij moeten deze extra kosten aan hen doorberekenen. Dat komt omdat we verplicht zijn een kostendekkend tarief te rekenen. Dat betekent dat de kosten om drinkwater te maken ongeveer gelijk moeten zijn aan de inkomsten.

Drinkwater is een openbaar belang

De precariobelasting is in 2017 voor waterleidingen afgeschaft. Dit geldt ook voor gas- en elektriciteitsleidingen. De politiek heeft besloten dat gemeenten geen precario meer mogen heffen op openbare belangen. Drinkwaterbedrijven als Vitens hebben zo’n openbaar belang. Dat belang is dat er altijd voldoende betaalbaar drinkwater geleverd moet kunnen worden. Door dit besluit valt de drinkwaterrekening voor klanten, die nog precario betaalden, vanaf 2022 goedkoper uit.

Schaliegaswinning: een risico voor de drinkwatervoorziening

De winning van schaliegas kan grondwater ernstig vervuilen en schadelijk zijn voor de drinkwatervoorziening. Het is dan ook essentieel dat schaliegaswinning ver uit de buurt blijft van onze grondwaterbronnen. Daarom pleiten we voor een blijvend verbod op winning van schaliegas in onze grondwaterbeschermingsgebieden.

De winning van schaliegas

Schaliegas is aardgas dat wordt gewonnen uit schaliegesteente. Om dit gesteente te bereiken, moet tot grote diepte worden geboord. Vervolgens moet het gesteente worden gebroken om zo het gas vrij te laten komen. Hiervoor worden onder hoge druk grote hoeveelheden water, zand en chemicaliën de steenlagen ingespoten.

Schaliegaswinning brengt grote risico’s met zich mee

De winning van schaliegas is een risico voor de drinkwatervoorziening in Nederland. Het onder hoge druk spuiten van water en chemicaliën in de ondergrond kan namelijk het grondwater ernstig vervuilen. Eén liter weggelekte olie maakt maar liefst een miljoen liter grondwater voor decennia ongeschikt voor de waterzuivering. Het is dan ook van groot belang dat de grote hoeveelheden chemicaliën boven en onder de grond op grote afstand gehouden worden van onze drinkwaterbronnen.

Een bedreiging voor onze grondwatervoorraden

Al in 2013 waarschuwde Vitens voor onherstelbare verontreiniging van onze grondwatervoorraden. Ruim een kwart van onze 110 waterwingebieden bevindt zich in een zone waar ook naar schaliegas geboord kan worden. In totaal zijn 2 miljoen klanten voor hun kraanwater afhankelijk van grondwaterbronnen in deze gebieden. Bij een grote calamiteit, zoals een lekkage van een boorput, komen mogelijk tienduizenden mensen langdurig zonder water te zitten.

Schaliegaswinning in Nederland van de baan

Gelukkig heeft minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat in 2019 definitief een streep gezet door het boren naar schaliegas in Nederland. Er worden geen vergunningen meer afgegeven om ernaar op zoek te gaan. Voor Vitens is dit van groot belang. In de ondergrond zit tenslotte de bron van ons drinkwater opgeslagen: grondwater.

Zo gaan we verzilting van zoet water tegen

Door klimaatverandering neemt verzilting van zoet water toe, vooral in oppervlaktewater. Omdat Vitens vooral drinkwater maakt uit grondwater, hebben we daar weinig last van. Toch kijken we met oog op de toekomst naar maatregelen tegen verdere verzilting.

Verzilting: zoet water wordt steeds zouter

Verzilting betekent dat het zoutgehalte van zoet water langzaam toeneemt. Dit komt voor bij zowel oppervlaktewater als grondwater. Zoet water bevat van nature altijd al een bepaalde hoeveelheid zout (ook wel chloride). In Nederland ligt het chloridegehalte van zoet water tussen de 50 en 130 milligram per liter. Vanaf 300 mg/l is er sprake van brak water en vanaf 10.000 mg/l van zout water. Zeewater bevat zelfs 18.000 milligram per liter.

Zoutdeeltjes zijn moeilijk te zuiveren

Met traditionele zuiveringstechnieken, zoals kool-, zand- of natuurlijke bodemfiltratie, kunnen we de zoutdeeltjes niet uit het water filteren. Daar zijn de deeltjes namelijk te klein voor. Daarom is het belangrijk dat het chloridegehalte van zoet water binnen de wettelijke norm van 150 milligram per liter blijft. Boven deze norm mogen we ons drinkwater niet aan de klant leveren.

Verzilting van oppervlaktewater in droge, warme tijden

Verzilting van oppervlaktewater komt vooral door klimaatverandering. Een lagere afvoer van rivierwater in droge en warme tijden vermindert namelijk de tegendruk van zeewater. Hierdoor trekt het zwaardere zoute water landinwaarts en mengt zich met zoet oppervlaktewater. Zodra het waterpeil van de rivieren weer stijgt, wordt het zoute water weer weggedrukt. Ook een stijgende zeespiegel en bodemdaling zorgen voor verzilting.

Verzilting van grondwater door verlaging van grondwaterstand

Ook grondwater kan verzilten. In grote delen van Nederland zit onder het zoete grondwater een laag brak of zout grondwater. Hoe dichter bij de kust, hoe ondieper dat brakke water zit. Door grondwateronttrekking of verlaging van de grondwaterstand voor de landbouw kan het brakke grondwater verder omhoog komen. Dit bedreigt de mogelijkheden om zoet grondwater te winnen, met als gevolg het sluiten van dure productiebedrijven of delen van een wingebied.

Een bedreiging voor de drinkwaterproductie

Zeker langs de Nederlandse kust en rond het IJsselmeer is er steeds meer verzilting. Op deze plekken hebben verschillende drinkwaterbedrijven een deel van hun innamelocaties voor drinkwaterproductie staan. Zij moeten nu innovatieve technieken, zoals membraanfiltratie, inzetten of preventieve maatregelen nemen om te zorgen dat de zoetwatervoorraad in droge periodes groot genoeg is.

Vitens heeft vooralsnog weinig tot geen last van verzilting. Ons drinkwater komt namelijk vooral uit grondwaterbronnen, die zich vooral in het midden en oosten van Nederland bevinden. Oprukkende verzilting in Friesland kan mogelijk wel gevolgen hebben voor onze toekomstige waterwinningen.

Van zilt grondwater drinkwater maken

In Friesland zijn we gestart met een proef om ook van zilt grondwater drinkwater te maken. Op deze manier verwachten grondwater in ons hele leveringsgebied te kunnen blijven gebruiken, zónder al te hoge kosten. Hiermee voorkomen we dat we nieuwe winvelden of productiebedrijven moeten ontwikkelen.