'Uiteindelijk hebben we allemaal belang bij een gezonde bodem'

Duurzaam beheer van de bodem is van belang voor zowel de kwaliteit van de bodem als het grondwater. Tegelijkertijd vraagt de watertransitie om een andere omgang met ons water. LTO-bestuurder Nicole Koks vertelt hoe boeren in Oost-Nederland met uitdagingen rondom bodem- en waterbeheer omgaan. ‘Soms missen boeren nog praktische kennis.’

Goed bodembeheer zorgt niet alleen voor een rijk bodemleven, maar is ook belangrijk voor de landbouw en drinkwaterwatervoorziening. Een gezonde bodem levert boeren een betere gras- en gewasopbrengst op en zorgt voor schoon grondwater. Hierdoor hoeft Vitens minder zuivering toe te passen voor de productie van drinkwater. Met de bemesting van hun land, inzet van bestrijdingsmiddelen en watergebruik hebben boeren veel invloed op de kwaliteit van de bodem en het grondwater. Niet alleen nu, maar ook in de toekomst. Koks: “De effecten op grondwater zijn soms pas over 30 jaar merkbaar.”

Zijn boeren zich voldoende bewust van het belang van een gezonde bodem?

Koks: “De meeste boeren zeker. Een boer kan niet zonder een gezonde en vruchtbare bodem. Als de bodemkwaliteit niet op orde is, heeft dat gevolgen voor z’n bedrijf en inkomen. De nutriënten die hij in de grond stopt, vormen de bron voor z’n gewassen of voeding voor z’n vee en daarmee onder andere de melkproductie.

Zeker in waterwingebieden besteden boeren veel aandacht aan duurzaam bodembeheer. Enerzijds omdat daar strengere regels gelden, bijvoorbeeld voor bemesting en gebruik van bestrijdingsmiddelen, en partijen als Vitens meekijken. Maar veel boeren zijn ook maatschappelijk bewust en uit zichzelf gemotiveerd om goed voor de bodem te zorgen.”

Hoe ziet duurzaam bodembeheer er in de praktijk uit?

“Bijvoorbeeld het gebruik van druppelirrigatie en precisietechnieken. Hiermee kunnen boeren nauwkeurig berekenen hoe ze met een minimale hoeveelheid water en nutriënten zoveel mogelijk gewasopbrengst kunnen realiseren. Zo besparen ze kosten en voorkomen ze uit- en afspoeling van overtollige stoffen naar het grondwater of de sloot. Verder zorgt onder meer gebruik van biologische bestrijdingsmiddelen en kringlooplandbouw voor minder schadelijke stoffen in de ondergrond.”

Waar lopen boeren tegenaan bij het zorgen voor een gezonde bodem?

“Met name kennis. De bodem is een ontzettend complex geheel waar je je echt goed in moet verdiepen om mee te kunnen werken. Bovendien kan de bodem binnen een hectare enorm verschillen. Een boer moet veel data verzamelen om de bodem te begrijpen en vervolgens naar z’n hand te kunnen zetten. Gelukkig krijgt de jonge generatie boeren via het onderwijs steeds meer kennis over de bodem en goed bodembeheer.

Daarnaast kost investeren in een gezonde bodem veel tijd en geld. De meeste boeren houden onder aan de streep al weinig over. Als daar nog eens maatregelen voor verduurzaming bijkomen, wordt het nog krapper. Het moet allemaal wel betaalbaar blijven. Ook is het niet altijd meteen duidelijk of een aanpassing op lange termijn wat oplevert. Soms moeten we boeren dus overtuigen van de uiteindelijke baten.”

Naast de zorg voor een gezonde bodem hebben boeren ook te maken met uitdagingen rondom watergebruik. Zeker op plekken waar minder water beschikbaar is, zoals in de Achterhoek en Twente, neemt de druk op het watersysteem toe. In droge tijden valt er minder neerslag en onttrekken boeren en drinkwaterbedrijven als Vitens meer grondwater. Met soms schade voor de natuur en droogteschade voor de landbouw tot gevolg.

Boeren en Vitens putten uit hetzelfde watersysteem. Kan dat gezien de klimaatverandering en toenemende watervraag nog wel overal?

Koks: “Voor kwetsbare gebieden zullen we keuzes moeten maken. Kiezen we ervoor om ergens geen water meer te winnen of halen we de boeren weg? En welke gevolgen heeft dat? Minder landbouw betekent bijvoorbeeld dat we onze producten ergens anders vandaan moeten halen. Dat is in ander opzicht weer minder duurzaam.

Uiteindelijk is het aan provincies om een beslissing te nemen. Alleen gebeurt dat nu niet. Hierdoor bestaat het risico dat we de bodem en het watersysteem verder aantasten. Ook weten boeren en Vitens nu niet waar ze aan toe zijn. We moeten daarom gezamenlijk naar de provincie stappen en zeggen: maak die keuze. Uiteindelijk staan we niet tegenover, maar naast elkaar. We hebben allemaal belang bij een gezonde bodem en gezond watersysteem.”

Een watertransitie moet zorgen voor meer waterbeschikbaarheid. In deze transitie maakt water afvoeren plaats voor water vasthouden. Dit zorgt voor een hoger grondwaterpeil. Maar een te natte bodem kan schadelijk zijn voor de landbouw, bijvoorbeeld doordat wortels van gewassen afsterven. Ook betekent het onder water zetten van een deel van het perceel dat boeren minder land kunnen gebruiken. Toch hebben boeren ook baat bij een hoger grondwaterpeil, zegt Koks.

Welke voordelen heeft het vasthouden van water voor boeren?

Koks: “Wanneer het na een lange periode van droogte regent, kan de bodem ‘dichtslaan’. Hierdoor ontstaat een modderstroom waarmee nutriënten van het land spoelen. Met een hoger waterpeil voorkom je dat de bodem uitdroogt. Ook kunnen boeren met het vastgehouden slootwater het land beregenen. Dat is minder schadelijk voor de ondergrond dan het oppompen van grondwater.”

Op welke manieren kunnen boeren water beter vasthouden?

“Denk aan het plaatsen van stuwen of skippyballen voor het afsluiten van duikers van sloten. Met het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer helpen we boeren hierbij. Naast praktische hulp ondersteunt het DAW verschillende projecten waarbij boeren samenwerken met onder andere waterschappen, provincies en drinkwaterbedrijven.

Een bijzonder initiatief vind ik de aanleg van vloeivelden in een waterwingebied in Wierden. Het idee is dat boeren een aantal hectare land onder water zetten zodra de laatste oogst van het land is. Hierdoor kan het water rustig de bodem insijpelen en blijft het grondwater op peil. Dit vind ik echt een mooi voorbeeld van een opoffering voor het algemeen belang. Het plan ligt nog ter goedkeuring bij het waterschap, de gesprekken en onderzoeken worden momenteel gevoerd.”