Friesland
Onderzoek naar nieuw waterwingebied
Om ook in de toekomst te zorgen voor kwalitatief goed drinkwater in Friesland, is vergroting van de drinkwatercapaciteit nodig. Daarom doet Vitens onderzoek naar een nieuw waterwingebied. Op deze pagina staat niet alleen het laatste nieuws. U vindt hier ook achtergrondinformatie én verwijzingen naar onder andere nieuwsbrieven, presentaties en documenten over het onderzoek.
Het laatste nieuws
Eerste bevindingen veldwerk Aequator in onderzoeksgebied Luxwoude (30 juni 2020)
Begin april is Aequator gestart met het veldwerk om door middel van een veldkartering en metingen de bodemopbouw en de veranderingen die in grondwaterstand optreden in kaart brengen. Begin april was het al droog en het grondwater was toen al bijna zomers laag. Begin juli is ongeveer 40 % van de te onderzoeken percelen bezocht. De bezochte percelen liggen gespreid rond Luxwoude om een indruk te krijgen van de variatie binnen het te karteren gebied. De indruk die is verkregen van het bovenste grondwater is dat het in de afgelopen maanden iets lager is geworden, veelal 10 à 20 cm. De invloed van het slootpeil is nog onduidelijk. De eerste 5 peilbuizen voor het meten van de grondwaterstand zijn door Aequator geplaatst, om de veranderingen te kunnen volgen. Voor de andere 5 zoeken ze nog geschikte locaties, verspreid over het gebied.
Uit de uitgevoerde grondboringen blijkt dat de zandige bodem sterk is gemengd in het verleden, meer dan een meter is gewoon. Het (beetje) veen in deze gemengde grond is veraard. De samenstelling varieert, het is soms los met alleen veen, vaak ook vermengd met lemige grond of is iets gemengd met teelaarde. De begindiepte van de lemige ondergrond varieert van binnen 1 meter tot dieper dan 1,5 meter. Met deze variatie in bodemopbouw varieert ook de doorlatendheid in de bovenste meters. De zandige bovengrond is goed doorlatend, de ondergrond vaak ook wel, maar heel lokaal is het minder doorlatend.
De komende maanden gaat Aequator verder met de veldwerkzaamheden. De resultaten zullen met de agrariërs worden teruggekoppeld.
Rapportages Natuurwaarden en Archeologie beschikbaar (22 juni 2020)
De effecten, die de voorgenomen grondwaterwinning met zich meebrengt, zullen op basis van onderzoek zo goed mogelijk in beeld worden gebracht in het Milieu Effect Rapport (MER). Vitens heeft aan adviesbureau Sweco opdracht verstrekt voor het maken van het MER. In het MER wordt uitgebreid aandacht besteed aan de veranderingen in de grondwaterstand als gevolg van de grondwaterwinning. Omdat de grondwaterstandsveranderingen mogelijk effecten met zich mee kunnen brengen voor andere belangen als landbouw, natuur, archeologische waarden en bebouwing, worden al deze aspecten beschreven in het MER. Voor al deze aspecten wordt ook de uitgangssituatie zo goed mogelijk in kaart gebracht en vastgelegd. Voor de onderdelen natuur en archeologie zijn rapportages reeds beschikbaar:
- Bosgroep Noord-Oost Nederland: Luxwoude - Natuurwaarden beïnvloedingsgebied - Nieuwe waterwinning Vitens
- Onderzoek van BAAC: Plangebied Waterwinning Luxwoude. Archeologisch en cultuurhistorisch bureauonderzoek
De rapporten worden gebruikt ter onderbouwing van het MER. Deze rapporten kunt u downloaden en zijn hieronder opgenomen onder de “Documenten MER”.
Voor het vastleggen van de uitgangssituatie in het landbouwgebied voert Aequator Groen & Ruimte momenteel een bodemkartering en grondwaterstanden onderzoek uit. Aan de monitoring van bebouwing (vastlegging nulsituatie) zal in de loop 2021 aandacht worden besteed.
Informatiebijeenkomst agrarische sector (16 oktober 2019)
Op 16 oktober 2019 organiseerde Vitens in nauw overleg met vertegenwoordigers van LTO Noord een informatiebijeenkomst in Langezwaag over de waterwinning Luxwoude. De bijeenkomst werd georganiseerd voor praktiserende agrariërs, die gronden in gebruik hebben in de directe omgeving van de voorgenomen waterwinning. De toekomstige grondwaterwinning kan droogteschade veroorzaken op landbouwgronden. Om hier meer zicht op te krijgen, leggen we ruim voor de start van de winning een grondwatermeetnet aan. Hiermee kunnen we de nulsituatie goed in beeld brengen en na de start van de winning de effecten bepalen. Om de juiste locaties voor het meetnet te bepalen en de huidige bodemkundige en grondwatersituatie goed vast te leggen, start adviesbureau Aequator Groen & Ruimte in 2020 met een gedetailleerd bodemonderzoek. Hiervoor is medewerking van de agrariërs nodig en toestemming om hun gronden te betreden. Tijdens de bijeenkomst lichtte het adviesbureau het onderzoek nader toe.
Achtergrondinformatie
Om aan de vraag naar drinkwater te kunnen blijven voldoen, is - naast uitbreiding van enkele Friese waterwinlocaties - een nieuwe waterwinlocatie nodig. Dat heeft drie redenen:
- De watervraag in Friesland is toegenomen door de economische groei.
- Vitens vermindert de grondwaterwinning in Terwisscha in de periode 2021-2027. Dit is nodig om de effecten op het Natura 2000 gebied Drents Friese Wold terug te dringen.
- In de waterwingebieden Noardburgum en Garyp is verzilting van het grondwater opgetreden. Daardoor kan Vitens in deze wingebieden niet de hoeveelheid water winnen, die in de vergunning staat.
We hebben potentiële waterwinlocaties in Friesland in beeld gebracht. Het gebied tussen Heerenveen en Gorredijk blijkt goed geschikt te zijn (zie afbeelding). Voor dit gebied zijn nadere studies uitgevoerd om de waterwinkansen beter in beeld te brengen. Uit deze studies komt naar voren dat binnen dit gebied de omstandigheden in het centrale deel, nabij Luxwoude, het beste lijken voor een waterwinning. In dit gebied zijn zeer goede waterwinmogelijkheden aanwezig, die ook weinig effecten met zich meebrengen op de omgeving. Het gebied ligt centraal in Friesland dus er zijn goede mogelijkheden om de Friese drinkwaterinfrastructuur te versterken. Ook ligt het gebied nabij het Internationaal Business Park, waardoor Vitens daar goed en snel water kan leveren. Tijdens een informatiebijeenkomst in februari 2018 zijn de plannen voor de nieuwe waterwinning uitvoerig toegelicht in het Dorpshuis in Luxwoude.
Vitens heeft in 2018 een pompproef uitgevoerd om de waterwinmogelijkheden nabij Luxwoude exact in beeld te brengen. Voor het uitvoeren van een pompproef zijn een pompput en waarnemingsputten nodig. Gedurende de proef meten we in de waarnemingsputten hoe de grondwaterstanden veranderen als gevolg van het oppompen van water uit de bodem. De pompproef geeft meer inzicht in de beschikbaarheid van zoet grondwater, de grondwaterkwaliteit, de effecten van waterwinning op de omgeving en de bodemopbouw. Zo beschermen kleilagen enerzijds de winning en zorgen er anderzijds voor dat de effecten naar de omgeving verminderen. Een bijzondere ontwikkeling betreft de medewerking die Staatsbosbeheer gaf om op hun bospercelen nabij Luxwoude en Langezwaag (zie afbeelding) een proefpompput en enkele waarnemingsputten te mogen maken. Daarmee kwam de zoektocht naar een nieuwe winlocatie in een stroomversnelling. Vitens hoefde nu niet in eerste instantie het hele gebied te verkennen, maar enkel deze specifieke locatie.
De resultaten zijn veelbelovend. Het boorwerk heeft aangetoond dat er een goed doorlatend zandpakket is op een diepte van circa 50 – 100 meter. Dit zandpakket bevat veel zoet water en is uitermate geschikt voor waterwinning. Op grotere diepte troffen we kleilagen aan. Er is dus geen gevaar voor verzilting van de potentiële winning. In de ondiepe laag is keileem aangetroffen, echter niet overal. De aanwezigheid van keileem is belangrijk, omdat dit de grondwaterstandsverlagingen van de grondwaterwinning verminderd.
